بافت‌شناسی عاج و مینا و اصول باندینگ (چسبندگی) به مفاهیمی در دندانپزشکی مربوط می‌شوند که اساس ترمیم‌های دندان، به‌ویژه ترمیم‌های مبتنی بر مواد چسبنده مانند کامپوزیت‌ها، را تشکیل می‌دهند. در ادامه، به تفصیل این مباحث توضیح داده خواهد شد.
۱. بافت‌شناسی مینا (Enamel):
مینا سخت‌ترین و بیرونی‌ترین لایه دندان است و عمدتاً از مواد معدنی تشکیل شده است.
ویژگی‌های مینا:
- ترکیب مواد معدنی: مینا حدود ۹۶% مواد معدنی دارد که عمدتاً از هیدروکسی آپاتیت (کلسیم و فسفات) تشکیل شده است. این مقدار زیاد مواد معدنی، مینا را بسیار سخت و مقاوم به سایش و فشار می‌کند.
- ساختار کریستالی: مینا از منشورهای مینایی تشکیل شده است. این منشورها به صورت طولی قرار گرفته‌اند و از عمق مینا به سمت سطح آن کشیده می‌شوند. این ساختار منشوری باعث می‌شود که مینا در برابر ضربه‌ها و فشارها مقاومت خوبی داشته باشد.
- شفافیت و رنگ: مینای دندان در حالت طبیعی مقداری شفافیت دارد و رنگ آن می‌تواند از سفید تا زرد روشن متفاوت باشد. رنگ نهایی دندان به ضخامت مینا و رنگ عاج زیرین بستگی دارد.
- غیرقابل تجدید: مینا برخلاف برخی دیگر از بافت‌های بدن قابلیت ترمیم طبیعی ندارد؛ اگر آسیب ببیند یا تخریب شود، بدن نمی‌تواند آن را مجدداً بسازد.
نقش مینا:
مینا به عنوان یک لایه محافظ از دندان در برابر سایش، فشار، مواد شیمیایی (مانند اسیدهای تولیدشده توسط باکتری‌ها) و تغییرات دمایی محافظت می‌کند.
۲. بافت‌شناسی عاج (Dentin):
عاج لایه زیرین مینا است و تقریباً بخش عمده‌ای از ساختار دندان را تشکیل می‌دهد. برخلاف مینا که کاملاً معدنی است، عاج بافتی زنده و حساس به تحریکات مختلف است.
ویژگی‌های عاج:
- ترکیب مواد معدنی و آلی: عاج تقریباً ۷۰% از مواد معدنی (هیدروکسی آپاتیت)، ۲۰% از مواد آلی (کلاژن) و ۱۰% از آب تشکیل شده است. این نسبت باعث می‌شود که عاج کمی نرم‌تر از مینا باشد و خاصیت ارتجاعی بیشتری داشته باشد.
- ساختار توبولار: عاج دارای توبول‌های عاجی است، که لوله‌های بسیار ریزی هستند که از پالپ (مغز دندان) تا سطح عاج کشیده شده‌اند. این توبول‌ها به دلیل ارتباط با پالپ دندان، مسئول حساسیت دندان هستند. تحریکات حرارتی، شیمیایی یا مکانیکی می‌توانند از طریق این توبول‌ها به پالپ منتقل شوند و باعث درد دندان شوند.
- زنده و پویا: عاج، بر خلاف مینا، زنده است و می‌تواند در پاسخ به تحریکات، عاج ثانویه یا ترمیمی تولید کند.
نقش عاج:
عاج به عنوان یک لایه حمایتی زیر مینا عمل می‌کند و به دلیل خاصیت ارتجاعی خود، فشار و ضربات را به طور مؤثرتر توزیع می‌کند.
۳. اصول باندینگ (چسبندگی):
باندینگ یا چسبندگی به فرآیند اتصال مواد ترمیمی (مانند کامپوزیت‌ها) به ساختار دندان (مینا و عاج) گفته می‌شود. برای ایجاد باندینگ موفق، نیاز است که بین ساختار دندان و مواد ترمیمی چسب قوی و پایدار ایجاد شود.
مراحل باندینگ به مینا و عاج:
الف. باندینگ به مینا:
مینا به دلیل ساختار کریستالی و سطح سخت خود، باندینگ آسان‌تری نسبت به عاج دارد. برای باندینگ به مینا از فرآیند اسید اچینگ استفاده می‌شود.
- اچینگ با اسید فسفریک: سطح مینا با استفاده از اسید فسفریک (۳۷%) اچ می‌شود که باعث ایجاد حفره‌های ریز و زبر شدن سطح مینا می‌شود. این زبری به ایجاد اتصال مکانیکی بهتر بین مینا و مواد چسبنده کمک می‌کند.
- استفاده از باندینگ رزینی: پس از اچ کردن، یک باندینگ رزینی (چسب دندانی) بر روی سطح مینای زبر شده اعمال می‌شود. این باندینگ به داخل حفره‌های ریز مینایی نفوذ کرده و با مواد ترمیمی مانند کامپوزیت‌ها پیوند قوی ایجاد می‌کند.
ب. باندینگ به عاج:
باندینگ به عاج به دلیل ساختار توبولار و محتوای آلی (کلاژن) پیچیده‌تر است. در اینجا نیز از اچینگ و چسب‌های دندانی استفاده می‌شود.
- اچینگ عاج: عاج نیز با اسید فسفریک اچ می‌شود، اما این فرآیند باعث حذف لایه اسمیر (لایه‌ای از باقی‌مانده دندانی روی سطح عاج) و نمایان شدن توبول‌های عاجی می‌شود. علاوه بر این، اچینگ باعث دِمینرالیزاسیون سطحی عاج و نمایان شدن شبکه کلاژن می‌شود.
- استفاده از پرایمر و چسب دندانی: برای باندینگ به عاج، پس از اچ کردن، از پرایمر استفاده می‌شود. پرایمر نوعی ماده چسبنده است که به ساختار کلاژن نفوذ کرده و پیوند ایجاد می‌کند. سپس باندینگ رزینی بر روی سطح عاج اعمال می‌شود.
- باند هیبریدی: نتیجه این فرآیند، ایجاد یک لایه هیبریدی بین عاج و ماده ترمیمی است که از نفوذ چسب رزینی به شبکه کلاژن تشکیل می‌شود و پیوند محکمی ایجاد می‌کند.
اصول کلیدی در باندینگ:
- سطح زبر و آماده‌سازی: زبر شدن سطح مینا و عاج برای ایجاد اتصال مکانیکی بهتر بسیار حیاتی است.
- استفاده از چسب‌های مناسب: چسب‌های دندانی باید بتوانند به طور مؤثری به مینا و عاج بچسبند و لایه هیبریدی قوی ایجاد کنند.
- خشک یا مرطوب بودن سطح: باندینگ به مینا نیازمند سطح خشک است، اما برای باندینگ به عاج بهتر است سطح کمی مرطوب باشد تا ساختار کلاژن حفظ شود.
- کنترل رطوبت و بزاق: در فرآیند باندینگ، کنترل رطوبت و جلوگیری از ورود بزاق به محل باندینگ اهمیت زیادی دارد.
نتیجه‌گیری:
- مینا و عاج دو بافت اصلی دندان هستند که از نظر ساختار و ترکیب مواد معدنی و آلی تفاوت‌های اساسی دارند. مینا سخت و معدنی است و عاج با داشتن توبول‌های زنده به عنوان یک بافت حساس‌تر شناخته می‌شود.
- باندینگ به مینا و عاج نیازمند فرآیندهای دقیق مانند اچینگ و استفاده از چسب‌های دندانی مناسب است تا اتصال محکمی بین دندان و مواد ترمیمی ایجاد شود.